Η προστασία των ασθενών

Η προστασία του ασθενούς στα σύγχρονα συστήματα περίθαλψης εξαρτάται από πολλούς και συχνά αλληλένδετους παράγοντες. Η αναγνώριση, η ανάλυση και η κατανόηση των αλληλεπιδράσεων τους, αποτελούν τις βάσεις της πολιτικής και στρατηγικής της προστασίας των ασθενών.

1. Σχέσεις και επικοινωνία γιατρού και ασθενούς

Η ορθή επικοινωνία μεταξύ γιατρού και ασθενή επηρεάζει άμεσα την ασφάλεια του ασθενούς καθόλη τη διάρκεια της διάγνωσης και περίθαλψης σε νοσοκομειακό ή άλλο περιβάλλον. Αυτά που λέει ο γιατρός στον ασθενή μετά από μια εξέταση, σχετικά με την ασθένειά του, τη θεραπεία, τα φάρμακα και την πρόγνωση πρέπει να γίνονται κατανοητά. Επίσης ο ασθενής θα πρέπει να θυμάται τις συμβουλές και οδηγίες του γιατρού του και να συμμορφώνεται προς αυτές.

Όμως πως είναι τα πράγματα στην πραγματικότητα; Δυστυχώς συχνά πολλοί γιατροί δεν επικοινωνούν με σωστό τρόπο με τους ασθενείς τους και δεν τους παρέχουν επαρκή πληροφόρηση. Επιπλέον, μερικές έρευνες έδειξαν μια άλλη δυσάρεστη κατάσταση. Οι ασθενείς ξεχνούσαν 80% από όσα τους έλεγε ο γιατρός τους μόλις έφευγαν από κοντά του. Επιπρόσθετα από το 20% που θυμούνταν, μόνο το 10% το θυμούνταν ορθά.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η κατάσταση όπως είναι σήμερα δεν είναι ικανοποιητική. Αποβαίνει εις βάρος της θεραπείας των ασθενών. Δεν αποκλείεται επίσης η κακή αυτή επικοινωνία να δημιουργεί και προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Το γεγονός αυτό μπορεί να δημιουργεί πολλαπλές αρνητικές συνέπειες.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους γιατρούς. Είναι αναγκαίο να χρησιμοποιούν απλές λέξεις και φράσεις, να παρουσιάζουν πρώτα τις προτεραιότητες της πληροφόρησης που θέλουν να δώσουν και να χρησιμοποιούν σχήματα ή φωτογραφίες για να επεξηγούν καλύτερα αυτά που θέλουν να μεταφέρουν.

Το σημαντικότερο είναι ότι χρειάζεται περισσότερος χρόνος που πρέπει να προσφέρεται στους ασθενείς για σκοπούς επεξήγησης και πληροφόρησης. Και ας σημειώσουμε ότι είναι καθήκον του κάθε γιατρού να σιγουρευτεί ότι ο ασθενής του κατάλαβε καλά για να θυμάται μεταγενέστερα αυτά τα οποία είναι αναγκαία για τη θεραπεία και γενικά για την περίπτωση του.

2. Η πληροφόρηση: Τι πρέπει να ζητά ο ασθενής από το γιατρό;

Η πληροφόρηση στην οποία έχει δικαίωμα ο κάθε ασθενής πρέπει να είναι όσο το δυνατό πληρέστερη και ολοκληρωμένη. Επιβάλλεται να περιλαμβάνει όλα όσα η πρόσφατη ιατρική εξέλιξη μπορεί να προσφέρει σαν θεραπευτικές επιλογές στο πρόβλημα του ασθενούς.

Με εφόδιο την πληροφόρηση και τις γνώσεις που ο γιατρός θα δώσει στον πονεμένο ασθενή του, αυτός θα μπορέσει μετά από τη διαφώτιση, με τη βοήθεια του γιατρού να συμβάλει αποτελεσματικά στη λήψη μιας κατάλληλης και αποδεκτής γι' αυτόν θεραπευτικής απόφασης.

Ο γιατρός πρέπει να παρέχει λεπτομερή πληροφόρηση για την ασθένεια και την κατάσταση του ασθενούς. Ενημερώνει με λεπτομέρεια για τις διαγνωστικές εξετάσεις, αναλύσεις αίματος και άλλες διαδικασίες στις οποίες ο ασθενής θα υποβληθεί. Προσφέρει όλο το χρόνο που χρειάζεται και απαιτείται για να απαντηθούν τα ερωτήματα και οι ανησυχίες του. Ο γιατρός πρέπει να δώσει οδηγίες για τον τρόπο αντιμετώπισης της ασθένειας και τον τρόπο χορήγησης των φαρμάκων που χρειάζονται.

Είναι ορθό και δίκαιο ο γιατρός να είναι ενήμερος για τις πρόσφατες εξελίξεις στην ιατρική, ιδιαίτερα για το πρόβλημα που απασχολεί τον ασθενή του και να είναι προετοιμασμένος να απαντήσει τις σχετικές ερωτήσεις. Θα πρέπει τέλος, ο γιατρός να ενθαρρύνει τον ασθενή να συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν τον τρόπο αντιμετώπισης και θεραπείας της ασθένειας, αφού προηγηθεί η διαφώτιση, ενημέρωση και καθοδήγηση του.

3. Η παρουσία τρίτου προσώπου

Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του ασθενούς στο γιατρό, είναι δυνατόν να λεχθούν πολλά σημαντικά πράγματα, να δοθεί ένας μεγάλος αριθμός πληροφοριών όπως επίσης και οδηγίες για τη θεραπεία. Ο ασθενής μπορεί για διάφορους λόγους, είτε γιατί είναι εξασθενημένος είτε γιατί είναι ψυχολογικά φορτισμένος, να μην είναι σε θέση να κατανοήσει ή ακόμη να συγκρατήσει με ακρίβεια τη μάζα των πληροφοριών και των οδηγιών που θα του δοθούν.

Η παρουσία κάποιου τρίτου ατόμου, είτε συγγενικού είτε φιλικού, μπορεί να είναι βοηθητική και για το λόγο αυτό ένας αριθμός ασθενών, όταν πηγαίνει στο γιατρό επιθυμεί τη συνοδεία κάποιου δικού του ανθρώπου. Οι ασθενείς πρέπει να εξετάζουν το ενδεχόμενο να έχουν κάποιο άτομο της εμπιστοσύνης τους όταν επισκέπτονται το γιατρό τους.

Η συμβολή του τρίτου ατόμου στη σχέση γιατρού και ασθενούς μπορεί να είναι ευεργετική τόσο για τον ασθενή όσο και για το γιατρό. Η ασφάλεια του ασθενούς καθόλη τη διάρκεια της περίθαλψης ή όταν βρίσκεται στο νοσοκομείο αυξάνεται έτσι σημαντικά

4. Το ιατρικό απόρρητο

Η εμπιστευτικότητα μεταξύ γιατρού και ασθενούς και το ιατρικό απόρρητο διασφαλίζουν ότι ο ασθενής μπορεί να μιλά ελεύθερα και να αποκαλύπτει ότι χρειάζεται για την περίθαλψη του στις συνομιλίες του με το γιατρό. Αυτό αφαιρεί οποιοδήποτε αίσθημα φόβου και επιτρέπει στον ασθενή να είναι ειλικρινής με το γιατρό του.

Όλες οι συζητήσεις και οι ανταλλαγές πληροφοριών με το γιατρό είναι εμπιστευτικές. Ο γιατρός δεν πρέπει να μοιράζεται την πληροφόρηση αυτή με άλλους εκτός εάν έχει την εξουσιοδότηση του ασθενούς. Είναι σημαντικό να τονισθεί, ότι εάν ο ασθενής δεν νιώθει άνετα με το γιατρό του, εάν δεν τολμά να μιλά ανοικτά μαζί του, τότε ίσως θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να αλλάξει γιατρό.

Τα νοσηλευτικά ιδρύματα οποιασδήποτε μορφής είναι υπόχρεα να μεριμνούν να διασφαλίζουν την προστασία των προσωπικών και ιατρικών δεδομένων του κάθε ασθενούς. Επίσης υποχρεούνται να προστατεύουν τους ασθενείς από ανεπιθύμητους επισκέπτες ή από κάθε μορφής εθελοντές που δυνατόν να εισέρχονται χωρίς εξουσιοδότηση σε χώρους νοσηλείας ασθενών που νιώθουν έτσι να παραβιάζεται το προσωπικό ή οικογενειακό τους ιατρικό απόρρητο.

5. Οι γνώσεις και η εκπαίδευση των ασθενών

Ο καλά πληροφορημένος ασθενής είναι περισσότερο προστατευμένος από τους κινδύνους λαθών διαφόρων ειδών κατά τη διάρκεια της περίθαλψης του. Οι ασθενείς αναζητούν πληροφορίες και αποκτούν γνώσεις από το διαδίκτυο και άλλα μέσα επικοινωνίας. Ωστόσο ο γιατρός τους πρέπει να είναι ο βασικός πάροχος πληροφόρησης και διαπαιδαγώγησης τους για τα θέματα υγείας που τους αφορούν.

Οποιαδήποτε πληροφόρηση παίρνουν οι ασθενείς από τις πολυάριθμες πηγές που προσφέρονται σήμερα, είναι απαραίτητο να την παρουσιάζουν και να τη συζητούν με το γιατρό τους. Οι ανακρίβειες και οι μύθοι που κυκλοφορούν για κάθε είδος ασθένειας απειλούν συνεχώς τους ασθενείς λόγω του ότι δεν αφήνουν να διεξαχθεί ορθά η θεραπευτική αντιμετώπιση και συχνά διασαλεύουν τις σχέσεις ασθενούς και γιατρού. Το ίδιο κάνουν και οι κάθε μορφής τσαρλατάνοι ή επιτήδειοι πωλητές ή ακόμη μερικοί επίορκοι γιατροί που βλέπουν τους ασθενείς σε απελπισία ως ευκαιρία κέρδους.

Για την ασφάλεια των ασθενών είναι λοιπόν βασική προϋπόθεση η ανάπτυξη μηχανισμών εκπαίδευσης τους που θα τους προστατεύουν διαχρονικά από επικίνδυνες ατραπούς.

6. Καλύτερη διαπαιδαγώγηση των γιατρών και νοσηλευτών

Η σωστή επικοινωνία του γιατρού με τον ασθενή είναι πρωταρχικής σημασίας για την αρμονική και αποτελεσματική σχέση μεταξύ των δύο όπως επίσης και για την ασφάλεια του ασθενούς σε ότι αφορά την περίθαλψη του. Δυστυχώς οι γιατροί δεν τυγχάνουν πάντοτε της κατάλληλης θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης για να αποκτήσουν τις γνώσεις και ικανότητες για να μπορούν να ανταποκρίνονται στη δύσκολη και πολύ ευαίσθητη αυτή πτυχή του λειτουργήματός τους.

Κατά τη διάρκεια μιας σταδιοδρομίας 40 ετών, ένας νοσοκομειακός γιατρός μπορεί να κληθεί να συνομιλήσει σε 150.000 μέχρι 200.000 συναντήσεις με ασθενείς και τις οικογένειές τους. Σε έρευνες που έγιναν αναφορικά με το θέμα, ανώτεροι και πεπειραμένοι γιατροί δήλωσαν ότι πολύ λίγοι έτυχαν κατάλληλης εκπαίδευσης για την αποτελεσματική επικοινωνία με τους ασθενείς και την οικογένειά τους. Ακόμη και η εκπαίδευση που δόθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν ανεπαρκής.

Εάν λοιπόν θέλουμε να βελτιώσουμε τα επίπεδα ασφάλειας των ασθενών στα νοσοκομειακά ιδρύματα αλλά και σε άλλους βαθμούς περίθαλψης απαιτείται οπωσδήποτε να διορθώσουμε την εν λόγω έλλειψη όχι μόνο για τους γιατρούς αλλά και τους νοσηλευτές και άλλους επαγγελματίες της υγείας. Η εκπαίδευση των γιατρών και των νοσηλευτών στην επικοινωνία με τους ασθενείς, για τις ευαισθησίες και ανάγκες πληροφόρησης των ασθενών και των συγγενών τους πρέπει να γίνεται τόσο κατά τη βασική πανεπιστημιακή τους εκπαίδευση όσο και στη διαχρονική, συνεχή τους διαπαιδαγώγηση.

7. Οι νοσηλευτές

Η φροντίδα που προσφέρεται από το νοσηλευτικό προσωπικό στους ασθενείς μέσα στο νοσοκομείο έχει καθοριστικό ρόλο στο ποσοστό των θανάτων και των επιπλοκών που παρουσιάζουν οι ασθενείς. Η ποιότητα της νοσηλευτικής φροντίδας αλλά και η ποσότητα, με την έννοια του αριθμού ωρών που προσφέρονται προς τον κάθε ασθενή, μπορούν να μειώνουν τους θανάτους στα νοσοκομεία και να διαφυλάττουν τους ασθενείς από σοβαρές επιπλοκές κατά την ενδονοσοκομειακή περίθαλψή τους.

Τα νοσοκομεία τα οποία είναι επαρκώς στελεχωμένα με διπλωματούχους εγγεγραμμένους νοσηλευτές και έχουν λιγότερο νοσηλευτικό προσωπικό με χαμηλότερα προσόντα, έχουν λιγότερους θανάτους και επιπλοκές μεταξύ των ασθενών τους. Οι αρμόδιες αρχές υπεύθυνες για τη στελέχωση των νοσοκομείων θα πρέπει να μεριμνούν να υπάρχει πάντοτε επαρκής αριθμός διπλωματούχων νοσηλευτικών λειτουργών και παράλληλα να φροντίζουν για τη συνεχή εκπαίδευση τους.

8. Αποφυγή λαθών σε σχέση με φάρμακα: Ο γιατρός, ο νοσηλευτής, ο ασθενής, ο φαρμακοποιός και ο ρόλος τους

Τα λάθη σε σχέση με τη χορήγηση φαρμάκων μπορεί να δημιουργηθούν σε διάφορα επίπεδα. Οι ελλιπείς επεξηγήσεις στους ασθενείς, η σύγχυση ονομάτων φαρμάκων, το κακό γράψιμο σε συνταγές, ο μεγάλος αριθμός φαρμάκων που συχνά πρέπει να παίρνουν ορισμένες ομάδες ασθενών (ηλικιωμένοι, καρκινοπαθείς, ασθενείς σε μονάδες εντατικής παρακολούθησης ή με χρόνια πάθηση), τα πολύπλοκα συστήματα των νοσοκομείων είναι πηγές γένεσης λαθών της φαρμακευτικής αγωγής. Οι συνέπειες μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρές θέτοντας τη ζωή του ασθενούς σε κίνδυνο.

Οι ασθενείς όταν επισκέπτονται το γιατρό τους είναι απαραίτητο να έχουν λίστα με όλα τα φάρμακα που παίρνουν. Ταυτόχρονα πρέπει να ζητούν από αυτόν να τους εξηγεί με λεπτομέρεια τη δράση των φαρμάκων που τους δίνει και τις πιθανές παρενέργειες τους. Επίσης πρέπει να τους γράφει με λεπτομέρεια τις δόσεις και τη συχνότητα με την οποία θα πρέπει να τα λαμβάνουν.

Στις περιπτώσεις αλλεργικών αντιδράσεων ή άλλων σοβαρών παρενεργειών πρέπει να υπάρχει στα νοσοκομεία σύστημα καταγραφής για τον κάθε ασθενή έτσι ώστε να αποφεύγεται η μελλοντική χορήγηση φαρμάκου που θα μπορούσε να το βλάψει.

Για την καλύτερη δυνατή προστασία των ασθενών στα νοσηλευτικά ιδρύματα είναι επίσης καλύτερα να υπάρχουν μηχανισμοί διπλού ελέγχου από νοσηλευτές και γιατρούς για τη χορήγηση των φαρμάκων.

Οι φαρμακοποιοί έχουν σημαντικό ρόλο που βασίζεται στο ότι έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τις συνταγές, να καταγράφουν τις δόσεις και να προμηθεύουν τα φάρμακα. Εάν διαπιστώσουν κάτι για το οποίο δεν είναι σίγουροι ότι κατάλαβαν καλά ή για το οποίο χρειάζονται επεξηγήσεις, η άμεση επικοινωνία με τους γιατρούς επιβάλλεται. Παράλληλα, ο φαρμακοποιός αποτελεί πολύτιμη πηγή έγκυρης πληροφόρησης για τους ασθενείς.

9. Η προστασία από μολύνσεις σε νοσηλευτήρια

Οι μολυσματικές ασθένειες είναι η κυριότερη αιτία θανάτων παγκοσμίως. Δυστυχώς οι μολυσματικές ασθένειες που έχουν γίνει ανθεκτικές στα αντιβιοτικά αυξάνονται. Οι ασθενείς στα νοσοκομεία κινδυνεύουν ιδιαίτερα από τις μεταδιδόμενες ανθεκτικές νοσοκομειακές μολύνσεις από διάφορα μικρόβια όπως ο πολυανθεκτικός χρυσίζων σταφυλόκοκκος. Η πρόληψη της μετάδοσης των μολύνσεων από τον ένα άνθρωπο στον άλλο έχει γίνει επιτακτική όσο ποτέ άλλοτε.

Είναι σημαντικό όλοι να γνωρίζουν τα βασικά μέτρα πρόληψης της μετάδοσης διότι με τον τρόπο αυτό ο καθένας μπορεί να συμβάλλει στο μέτρο των δυνατοτήτων του στην καταπολέμηση του απειλητικού αυτού προβλήματος.

Στα νοσοκομεία και άλλους χώρους φροντίδας ασθενών, είναι απαραίτητο να γίνεται μια συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού όλων των ειδικοτήτων και βαθμίδων. Επίσης χρειάζεται προσεκτική επιτήρηση των δεδομένων σχετικά με τα μικρόβια, τις απολυμάνσεις που απαιτούνται και τις μολύνσεις που συμβαίνουν.

Η προστασία των ασθενών στα νοσοκομεία κερδίζει τα μέγιστα χάρις στο απλό μέτρο του πλυσίματος των χεριών. Το πλύσιμο των χεριών θα μπορούσε να σώζει περισσότερες από 1 εκατομμύριο ζωές κάθε χρόνο παγκοσμίως.

Το πλύσιμο των χεριών είναι απλό και είναι φτηνό. Είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό στο να αποτρέπει τη μετάδοση μολυσματικών παραγόντων (βακτηρίδια, ιοί, παράσιτα και μύκητες). Θεωρείται ως ένας από τους θεμέλιους λίθους της πρόληψης και της καταπολέμησης των μολυσματικών ασθενειών.

Τα συστήματα κλιματισμού στα νοσοκομεία μπορούν να προκαλέσουν διάφορα προβλήματα υγείας. Είναι γνωστό το σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου το οποίο αναγνωρίστηκε επίσημα από την Παγκόσμιο Οργάνωση Υγείας από το 1982.

Η αιτιολογία του συνδρόμου του άρρωστου κτιρίου οφείλεται στο γεγονός ότι στο υγρό και σκοτεινό περιβάλλον των μηχανημάτων και διασωληνώσεων των συστημάτων αερισμού και κλιματισμού των κτιρίων, αναπτύσσονται πολλά μικρόβια όπως βακτηρίδια (λεγιονέλλα) και μύκητες. Η προστασία των ασθενών στα νοσοκομεία απαιτεί την αυστηρή εφαρμογή των πρωτοκόλλων που στόχο έχουν τη συντήρηση και απολύμανση των συστημάτων κλιματισμού.

10. Αποφυγή λαθών σε χειρουργικές επεμβάσεις

Οι πιθανότητες λαθών σε σχέση με χειρουργικές ρεμβάσεις μειώνονται ουσιαστικά από μια καλύτερη σχέση μεταξύ γιατρού, νοσηλευτή και ασθενούς. Η καθιέρωση πρωτοκόλλων συστηματικού ελέγχου πριν και μετά από κάθε επέμβαση όπως κάνουν οι πιλότοι πριν και μετά από κάθε πτήση έχει αποδειχθεί ότι μειώνει δραματικά τον κίνδυνο λαθών (επέμβαση στο λάθος ασθενή, επέμβαση στο λάθος μέλος ή όργανο του σώματος, λάθος γενικής αναισθησίας).

Στα πρωτόκολλα συστηματικού ελέγχου πριν και μετά από κάθε επέμβαση είναι καλύτερα να λαμβάνουν μέρος εκτός από το θεράποντα γιατρό, οι χειρουργοί, οι αναισθησιολόγοι και οι νοσηλευτές που εμπλέκονται. Με τον τρόπο αυτό μειώνονται οι πιθανότητες λαθών και αυξάνεται η ασφάλεια του ασθενούς στο νοσοκομείο.

11. Ομάδες άμεσης επέμβασης εντός των νοσηλευτηρίων

Οι ομάδες άμεσης επέμβασης για την ανάνηψη ασθενών ιδιαίτερα σε περιπτώσεις καρδιακής ανακοπής είναι άκρως απαραίτητες στα νοσοκομεία. Έχουν μέχρι σήμερα σώσει πολλές ανθρώπινες ζωές και η παρουσία τους προσφέρει τα μέγιστα στην ασφάλεια των ασθενών.

Οι αυτόματοι εξωτερικοί απινιδωτές είναι επίσης ένα απαραίτητο μέτρο ασφάλειας για όλους τους χώρους όπου συχνάζουν ή διέρχονται μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων. Στα νοσοκομεία, η παρουσία τους και η εύκολη πρόσβαση σε αυτούς όπως επίσης και η εκπαίδευση του προσωπικού στη χρήση τους αυξάνει δραματικά την ασφάλεια των ασθενών.

12. Νοσοκομεία και φυσικές καταστροφές, κρίσεις και πόλεμοι

Για την ασφάλεια των ασθενών και γενικότερα του πληθυσμού δεν πρέπει να ξεχνούμε το σημαντικό θέμα της διασφάλισης της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας των νοσηλευτικών ιδρυμάτων σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, κρίσεων και άλλων καταστάσεων έκτακτων αναγκών.

Για να σώζονται ζωές σε καταστάσεις κρίσεων απαιτείται τα νοσοκομεία να είναι επαρκώς προστατευμένα και προετοιμασμένα για να μπορούν να συνεχίζουν να εκπληρώνουν το ρόλο τους. Οι αρχές δημόσιας υγείας πρέπει να εκπονούν σχέδια δράσης για να προετοιμάζουν τα νοσοκομεία έτσι ώστε να είναι ικανά να αντιμετωπίζουν τις αυξημένες επείγουσες ανάγκες που προκύπτουν σε καταστάσεις κρίσης.

Η ασφάλεια των νοσηλευτικών ιδρυμάτων βασίζεται στους σύγχρονους αρχιτεκτονικούς και μηχανικούς σχεδιασμούς, στη διασφάλιση παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, νερού, αναλώσιμων, φαρμάκων και τροφίμων. Επίσης βασίζεται στην οργανωτική δομή και στην εκπαίδευση του προσωπικού όλων των βαθμίδων για να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται στις επείγουσες καταστάσεις.

Η αναγνώριση των αναγκών του κάθε ασθενούς, η προσεκτική παρακολούθηση της εξέλιξης του, η πληροφόρηση και η καθιέρωση μηχανισμών ελέγχου με δικλείδες ασφαλείας, απομακρύνουν τους κινδύνους λαθών και αυξάνουν την προστασία των ασθενών στα νοσοκομεία.